Bạn có biết?  

Rừng nhiệt đới thường được coi là nơi lưu trữ cacbon lớn nhất thế giới. Nhưng trên thực tế, ngôi vị đứng đầu phải thuộc về đất than bùn; theo ước tính, chỉ riêng tại vùng đất than bùn của Anh, lượng cacbon được lưu trữ đã nằm trong khoảng từ 3 đến hơn 16 tỷ tấn! 

Điểm sáng nổi bật:

Hãy cùng gặp gỡ Bướm phượng, một loài côn trùng tuyệt đẹp với vòng đời tuy ngắn ngủi nhưng huy hoàng tại vùng đất than bùn của Anh. Khi chỉ mới là những chú sâu bướm, loài động vật bé nhỏ này đã có một phương thức kỳ quặc để bảo vệ mình khỏi những kẻ săn mồi: bằng cách làm phồng một bộ phận màu cam ở phía sau đầu được gọi là osmeterium, tỏa ra mùi thơm của dứa và cảnh báo những loài động vật ăn sâu bướm hãy tránh xa! 

Phối hợp nhịp nhàng

Đất than bùn ở Brazil sở hữu những đặc tính độc đáo nhưng cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học tại các khu rừng nhiệt đới lân cận. Khi một vùng đất than bùn bị đốt cháy, ngọn lửa sẽ tạo ra một làn khói độc hại có thể bao trùm sang các khu rừng gần đó. Các nhà khoa học phát hiện ra rằng âm sinh học - âm thanh do động vật tạo ra - sẽ bị suy giảm tại các khu rừng bị ảnh hưởng bởi khói mù độc hại từ đám cháy than bùn. Và nếu bạn nghĩ rằng vẻ đẹp của thiên nhiên nằm ở sự yên bình và tĩnh lặng thì trên thực tế, sự im lặng quá mức không phải lúc nào cũng là điều tốt! Âm sinh học là một cách để xác định xem một hệ sinh thái có hoạt động và phát triển khỏe mạnh hay không. 

Điểm sáng nổi bật:

Tỏa sáng trong những ngóc ngách của Đầm lầy toan Ballynahone là một loài rêu có tên gọi Sphagnum pulchrum, hay đơn giản và dân dã hơn là Rêu vàng đầm lầy. Bạn có thể dễ dàng nhận ra loài rêu nổi bật này, nhưng rất hiếm khi người ta bắt gặp được chúng ngoài đời thực. Các loài rêu Sphagnum là những cỗ máy thu giữ cacbon siêu khỏe. Và nhờ cấu tạo sinh lý học độc đáo, chúng có thể trữ được lượng nước nặng gấp 16–26 lần trọng lượng. Không chỉ làm sạch, lưu trữ nước và cacbon, loài rêu này còn giúp giữ cho đất khỏe mạnh, nhân tố thiết yếu để phát triển thảm thực vật và cung cấp năng lượng cho phần còn lại của chuỗi thức ăn. Vậy nên chẳng có gì là ngạc nhiên khi chúng được ví như vàng cả! 

Xây dựng hình mẫu

Một tin buồn là bạn đựng nên quá hào hứng với việc tìm kiếm rêu vàng—bởi Đầm lầy toan Ballynahone là một khu bảo tồn không mở cửa cho công chúng. Dù có thể hơi nghiêm khắc, nhưng đây là biện pháp nhằm bảo tồn những môi trường sống đặc biệt nhạy cảm để duy trì sự hiện diện của chúng cho các thế hệ tiếp sau.

Điểm sáng nổi bật

Loài động vật đáng yêu gần giống con người này là Bonobo, một loài vật đáng yêu và cứng đầu hiện đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.

Mối liên hệ với Chocolate

Một trong những nguyên nhân đẩy Vùng đất than bùn Indonesia đến bên bờ vực nguy hiểm có lẽ bắt nguồn từ chính tủ đồ ăn vặt của bạn. Vùng đất than bùn ở Indonesia đã được rút cạn nước và chuyển thành trang trại dầu cọ để phục vụ nhiều ngành công nghiệp sản xuất quen thuộc như chocolate. Bạn sẽ luôn học được những điều mới mẻ từ các vùng đất than bùn nhưng có một thứ duy nhất không thay đổi đó chính là chúng ta cần lên tiếng để quản lý và bảo vệ khu vực này một cách bền vững. Và điều này bao gồm việc tìm kiếm các sản phẩm có nguồn gốc bền vững và không chứa dầu cọ không bền vững.  

Chạy đua để khôi phục

Indonesia hiện đang bắt tay vào một dự án khôi phục đất than bùn khổng lồ với mục tiêu khôi phục 1.000.000 ha vào cuối năm 2020. Quốc gia này đang tận dụng khả năng hỗ trợ của công nghệ để biến những con số trên trở thành hiện thực bằng cách sử dụng dữ liệu cộng đồng để theo dõi các đám cháy than bùn và theo dõi tiến độ khôi phục.

Bắc Cực bốc cháy

Khi nhắc đến vùng Siberia của Nga, có lẽ bạn sẽ nghĩ ngay đến những cơn gió lạnh buốt cùng ngọn núi đầy tuyết phủ—thay vì lửa nóng. Nhưng vùng đất than bùn ở Siberia đã trở thành tiêu điểm trên các mặt báo vào năm 2020 khi một đợt nắng nóng trong khu vực gây ra những đám cháy và phát tán khói mù độc hại, đe dọa tình hình sức khỏe của bệnh nhân mắc COVID và các bệnh hô hấp khác. 

Vòng lặp lẩn quẩn

Bạn đã từng nghe đến cụm từ vòng hồi tiếp chưa? 

Đó là điều đang diễn ra đối với những vùng đất than bùn của Nga ở thời điểm hiện tại.

Khi đất than bùn bị rút cạn nước và đốt cháy, ví dụ như để chuyển đổi cho mục đích nông nghiệp hoặc lâm nghiệp, toàn bộ lượng cacbon do than bùn lưu trữ sẽ bị thải vào khí quyển, góp phần dẫn đến hiện tượng ấm lên đang diễn ra trên hành tinh của chúng ta. Như các bạn đều đã biết, môi trường ấm và khô hơn sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra cháy rừng, làm tổn hại thêm các vùng đất than bùn—và một vòng chu kỳ lại tiếp tục được lặp lại. 

Vòng hồi tiếp này chính là minh chứng cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng một phương thức bảo tồn toàn diện—không chỉ bảo vệ từng loài hay thậm chí là một hệ sinh thái riêng rẽ, mà bao gồm tất cả các nguồn đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên trên hành tinh.

Bạn có biết?

Mặc dù các hệ sinh thái đất than bùn đều có những đặc điểm tương đồng nhưng không phải tất cả các loại than bùn đều hấp thụ cùng một lượng cacbon. Astelia pumila, loài thực vật phổ biến tại Bán đảo Mitre, là cái tên đứng đầu trên thế giới vì hấp thụ lượng cacbon nhiều hơn bốn lần so với các loài hấp thụ cacbon khác. 

Sự du nhập nguy hiểm

Không phải tất cả động vật hoang dã ở Peninsula Mitre đều có lợi! Ngựa và gia súc bị bỏ lại trên bán đảo bởi các chủ trang trại đã từng sử dụng vùng đất và trọng lượng nặng nề của chúng có thể phá hủy những vùng đất than bùn mỏng manh. Loài hải ly, vốn không có nguồn gốc từ Nam Mỹ, xây dựng các con đập chuyển nước khỏi dòng chảy tự nhiên, khiến các vùng đất than bùn trở nên khô cạn.

Bài học lịch sử

Những vùng đất than bùn này bắt đầu hình thành cách đây 18.000 năm, tức là trong thời kỳ Kỷ băng hà! Bạn có thể dễ dàng nhận ra rằng tốc độ tăng trưởng chậm của đất than bùn đồng nghĩa với việc chúng cũng sẽ mất nhiều thời gian để phục hồi sau khi bị thay đổi. Đó là một trong những lý do tại sao việc bảo tồn những vùng đất này phải được đặt lên ưu tiên hàng đầu.

Người dân vùng than bùn

Bán đảo Mitre từng là nơi sinh sống của những người săn bắn hái lượm, sau này được gọi là người Haush hoặc Manekenk. Ngày nay, các du khách đến bán đảo có thể tìm thấy những đầu mũi tên hoặc những tàn tích khác của nền văn hóa đã từng tồn tại trước khi bị chế độ thực dân xóa sổ.

Nắm bắt cơ hội

Không giống như đất than bùn ở nhiều nơi trên thế giới, những vùng đất ở Bán đảo Mitre vẫn được lưu giữ trong tình trạng tốt, không bị phân mảnh, nghĩa là vẫn còn thời gian để bảo vệ và đảm bảo quá trình bảo tồn lâu dài của chúng. Các tổ chức cơ sở đã nỗ lực không ngừng nghỉ để bảo vệ bán đảo trong suốt hơn 17 năm. Một trong số đó là Rewilding Argentina, đối tác chiến lược của Tompkins Conservation, tổ chức bắt đầu thực hiện dự án từ năm 2018. Thông qua họ, Tổ chức Bảo tồn Tompkins đang làm việc để biến Bán đảo Mitre và vùng biển xung quanh trở thành một công viên cấp địa phương được bao quanh bởi khu bảo tồn biển nghiêm ngặt, một điểm đến mới cho du lịch dựa vào thiên nhiên và là động cơ phát triển địa phương nằm ở đầu cực lục địa Nam Mỹ._

Sống và chết

Vườn quốc gia Store Mosse của Thụy Điển là một địa điểm sinh trưởng tuyệt vời cho những cây bụi và cây lau, cả còn sống và đã chết. Trong đó có sự xuất hiện của các loài như Rêu Sphagnum và Cỏ bông lau, một loài thực vật có hoa trông giống như cây bông. Khi chết đi, thảm thực vật tạo nên than bùn, từ đó lại tạo nên một hệ sinh thái hoàn toàn mới và tràn đầy sức sống. Được tạo thành từ quá trình phân hủy xác chết nhưng đất than bùn lại là một nguồn nuôi dưỡng sự sống rất tuyệt vời! 

Khách sạn Hudson

Vùng trũng vịnh Hudson có thể ví như một khách sạn dành riêng cho những loài chim di trú như gà nước vàng và ngỗng tuyết. Những loài chim này và nhiều loài động vật khác lựa chọn Vùng trũng là điểm dừng chân trên hành trình di trú của mình, một nơi để nghỉ ngơi, và tất nhiên là kèm theo một bữa sáng kiểu lục địa miễn phí!

Nóng và lạnh

Với khí hậu lạnh giá tại Canada, hiện tượng ấm lên toàn cầu có thể gây phương hại tới những vùng đất than bùn theo hai cách khác nhau: biến những khu vực ẩm ướt thành nơi khô hạn và làm băng tan chảy. Đây chính là nguyên nhân khiến những khu vực này dễ bị tổn hại hơn khi có cháy lớn làm hỏng đất than bùn và giải phóng tất cả lượng cacbon được lưu trữ.

Bạn có biết?

Có hơn 260 loài chim hiện đang sinh sống tại Vườn quốc gia Slowinski, biến nơi đây trở thành một vườn chim đa dạng bậc nhất. Và tất nhiên là cả về ngắm chim nữa! 

Quá khứ và hiện tại

Đôi khi những nỗ lực bảo tồn dù nhận được sự hỗ trợ từ mọi yếu tố xung quanh nhưng vẫn gặp khó khăn do chính những sai lầm trong quá khứ. Đó là trường hợp của Công viên Quốc gia Słowiński, khi những kênh mương thoát nước được đào từ thế kỷ 19 tại đây vẫn dẫn nước chảy vào biển Baltic, làm khô cạn các vùng đất than bùn và khiến chúng dễ bị bắt lửa.

Du lịch có trách nhiệm

Dù thoạt nghe rất tuyệt vời, nhưng du lịch sinh thái vẫn có thể gây ra xáo trộn đối với những hệ sinh thái nhạy cảm như Đầm lầy cỏ Agusan nếu không được thực hiện một cách có trách nhiệm. Sau đây là những cách bạn nên làm để đảm bảo rằng chuyến tham quan của bạn sẽ có tác động tích cực tới thiên nhiên, thay vì gây hại cho môi trường.

Có thể bạn chưa biết: 

Nếu bạn cảm thấy cái tên Đầm lầy cỏ Agusan có phần quen thuộc thì có thể là do bạn đọc được nó từ Sách kỷ lục thế giới Guiness. Đầm lầy cỏ này là quê hương của “Lolong”, một con cá sấu nổi tiếng dài tới 6,17 mét (19 feet)! 

Quá khứ và hiện tại

Lịch sử đã chứng minh rằng hành động của chúng ta có thể gây nên những tác động môi trường kéo dài suốt hàng trăm năm. Cách đây 5.000 năm, khi việc chăn thả gia súc được du nhập vào khu vực, các vùng đất than bùn hoàn toàn bị thay đổi và trở nên dễ bị xói mòn hơn. Điều này dẫn đến tình trạng chăn thả quá mức trên tại khu vực này vẫn tiếp tục cho đến ngày nay. Trên thực tế, diện tích than bùn bị suy thoái đã tăng gần gấp đôi trong 40 năm qua.

Điểm sáng nổi bật: 

Loài động vật quý hiếm và vô cùng đáng yêu này được gọi là thỏ cộc cao nguyên. Những chú thỏ này có thể nhỏ bé, nhưng vai trò của chúng đối với môi trường sống là rất lớn - chúng giúp tái chế chất dinh dưỡng trong đất, cung cấp thức ăn cho các loài săn mồi như cáo, chồn, chim ưng, chồn châu Á, chim ó vùng cao và cú. Ngày nay, chỉ còn khoảng 1.000 cá thể thỏ còn sót lại trong tự nhiên.